Sản xuất xanh và FTA - động lực nâng tầm xuất khẩu Thanh Hóa

Xuất khẩu tăng trưởng ấn tượng - không chỉ là "số lượng", mà còn là bằng chứng về nâng chuẩn

Giai đoạn 2021 - 2025, tổng kim ngạch xuất nhập khẩu của Thanh Hóa ước đạt hơn 73,7 tỷ USD. Trong đó, kim ngạch xuất khẩu đạt 29,27 tỷ USD; tăng trưởng bình quân khoảng 14,9% mỗi năm, một con số không chỉ thể hiện quy mô mở rộng, mà còn phản ánh nền tảng sản xuất, logistics, chất lượng hàng hóa và khả năng điều hành thị trường của doanh nghiệp Thanh Hóa đang từng bước tiệm cận chuẩn mực quốc tế.

Đáng chú ý, trong hai năm chịu tác động mạnh của xu thế bảo hộ thương mại và suy giảm nhu cầu toàn cầu, nhiều doanh nghiệp trong tỉnh vẫn duy trì được tốc độ tăng trưởng dương, thậm chí một số ngành như dệt may, da giày, nông sản chế biến vẫn liên tục ghi nhận đơn hàng ổn định, chứng minh sức chống chịu và bản lĩnh chuyển hướng linh hoạt.

Hàng hóa "Made in Thanh Hóa" đã hiện diện tại gần 70 quốc gia và vùng lãnh thổ, với hơn 55 nhóm sản phẩm chủ lực như dệt may, giày da, xi măng, dầu thô, thủy sản, dăm gỗ, thủ công mỹ nghệ. Không ít mặt hàng của Thanh Hóa đã thâm nhập được những "thị trường khó" bậc nhất, như cá ngừ đại dương vào EU, đồ gỗ vào Canada, clinker - xi măng vào Bangladesh và Philippines. 

Minh chứng này cho thấy năng lực đáp ứng tiêu chuẩn kỹ thuật - môi trường - truy xuất nguồn gốc của doanh nghiệp tỉnh đã được nâng lên một mức mới. Đây không còn là chỉ số địa lý thị trường mà là bằng chứng "đạt chuẩn tiêu thụ". Bởi muốn vào EU - Canada - Nhật Bản doanh nghiệp buộc phải chứng minh tiêu chuẩn môi trường - trách nhiệm xã hội - truy xuất nguồn gốc. Nói cách khác, bản chất tăng trưởng xuất khẩu Thanh Hóa đã chuyển từ "bán được" sang "được chấp nhận".

Bên cạnh việc giữ vững các thị trường truyền thống như Hoa Kỳ, Nhật Bản, Hàn Quốc, nhiều doanh nghiệp đã chủ động mở sang các thị trường có biên độ tăng trưởng tiêu thụ lớn như Ấn Độ, Trung Đông, châu Phi và EU. Việc mở rộng địa bàn xuất khẩu có ý nghĩa chiến lược - không đặt "tất cả trứng vào một giỏ", và không để doanh nghiệp trở thành nạn nhân của biến động thuế quan, chính sách phòng vệ thương mại, hay xu hướng dịch chuyển chuỗi cung ứng.

Chuyển động ấy cho thấy, tăng trưởng xuất khẩu của Thanh Hóa không chỉ đến từ điều kiện thuận lợi, mà đến từ sự chủ động kiến tạo thị trường, một sự trưởng thành về tư duy và năng lực hội nhập.

Sản xuất xanh - tiêu chuẩn bắt buộc khi bước vào chuỗi giá trị toàn cầu

Chìa khóa nâng tầm xuất khẩu của Thanh Hóa trong giai đoạn hội nhập hiện nay chính là xanh hóa sản xuất. Bởi lẽ, thương mại thế giới đang tiến rất nhanh sang mô hình "kinh tế carbon thấp", nơi tiêu chuẩn môi trường không còn là yếu tố khuyến nghị, mà đã trở thành điều kiện bắt buộc để hàng hóa được chấp nhận. 

Chỉ tính riêng tại EU, từ năm 2026, cơ chế điều chỉnh biên giới carbon (CBAM) sẽ áp dụng thuế carbon đối với các mặt hàng thép, xi măng, nhôm, phân bón, điện, hydrogen và dự kiến sẽ mở rộng thêm. Điều này liên quan trực tiếp đến những ngành mà Thanh Hóa có thế mạnh, như clinker - xi măng và chế biến nguyên vật liệu. 

Tương tự, Mỹ và nhiều thị trường thành viên của Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP) đã chuyển từ giai đoạn "khuyến khích xanh" sang "chuẩn xanh bắt buộc".

Trong bối cảnh đó, nhiều doanh nghiệp Thanh Hóa đã không đứng ngoài cuộc. Các nhà máy may tại khu vực Hoằng Hóa, Quảng Xương đã áp dụng pin mặt trời mái nhà, tái sử dụng nước sau xử lý. Nhiều nhà máy sản xuất da giày xuất khẩu đã đầu tư dây chuyền xử lý chất thải rắn đạt chuẩn, cắt giảm 20-30% tiêu thụ năng lượng trong khâu hoàn thiện sản phẩm. 

Ngành dăm gỗ và đồ gỗ mỹ nghệ đã chuyển hướng mạnh sang chứng chỉ FSC (chứng nhận quốc tế về quản lý rừng bền vững, bảo đảm nguyên liệu gỗ - giấy - dăm gỗ được khai thác hợp pháp), để đảm bảo truy xuất nguồn gốc nguyên liệu rừng, tạo điều kiện thuận lợi khi xuất khẩu sang EU và Canada.

Việc chuẩn hóa quy trình sản xuất theo CSR, ISO 14001, ISO 50001, MSC… không chỉ là "đáp ứng để được chấp nhận", mà đang trở thành lợi thế cạnh tranh hữu hình. Doanh nghiệp nào "xanh sớm", doanh nghiệp đó tiếp cận thị trường sớm và được ưu tiên trong chuỗi cung ứng của các tập đoàn FDI. Bởi lẽ, ngay cả tập đoàn đa quốc gia cũng phải chứng minh xanh hóa chuỗi giá trị và họ sẽ chỉ chọn các nhà cung cấp đủ tiêu chuẩn.

Có thể nói, "không xanh" đồng nghĩa với "không thị trường". Ngược lại, xanh hóa là cách để Thanh Hóa bước lên những phân khúc giá trị cao hơn từ gia công đơn giản sang sản phẩm đạt tiêu chuẩn quốc tế, có khả năng cạnh tranh bằng chất lượng chứ không bằng giá rẻ.

Mở rộng hợp tác quốc tế - thu hút công nghệ cao để nâng chuẩn tăng trưởng

Song song với đẩy mạnh xuất khẩu hàng hóa, Thanh Hóa xác định mở rộng hợp tác quốc tế và thu hút đầu tư chiến lược là giải pháp then chốt để tăng tốc chuyển đổi mô hình tăng trưởng. Điều đáng nói là tỉnh không còn đặt trọng tâm vào "mời gọi vốn bằng mọi giá", mà hướng tới lựa chọn có chọn lọc ưu tiên công nghiệp công nghệ cao, công nghiệp chế biến - chế tạo, chuyển giao công nghệ xanh, đô thị thông minh, và đào tạo nhân lực chất lượng cao. Đây chính là cách tiếp cận mới: thay đổi "chất" của tăng trưởng thay vì chỉ mở rộng "lượng" của sản xuất.

Sự hợp tác giữa Thanh Hóa với thành phố Seongnam (Hàn Quốc) - trung tâm công nghiệp công nghệ cao với thế mạnh AI, y tế thông minh, giao thông thông minh và nông nghiệp chính xác là một ví dụ tiêu biểu. Trong năm 2024, nhiều đề xuất hợp tác về chính quyền điện tử, chuyển giao công nghệ lõi, mô hình thành phố thông minh đã được đưa vào chương trình làm việc chính thức. Những nền tảng này không chỉ phục vụ điều hành phát triển đô thị thông minh, mà còn hỗ trợ trực tiếp tiến trình xanh hóa sản xuất - bởi dữ liệu số, AI và tự động hóa chính là điều kiện để tối ưu tiêu thụ năng lượng, giảm phát thải và chuẩn hóa quy trình theo tiêu chuẩn quốc tế.

Bên cạnh đó, Nhật Bản - đặc biệt là tỉnh Niigata tiếp tục là đối tác chiến lược quan trọng. Niigata mạnh về công nghệ chế biến nông sản, cơ khí chính xác, công nghệ năng lượng sạch - những lĩnh vực Thanh Hóa đang cần để nâng cấp chuỗi giá trị. Bản ghi nhớ hợp tác giai đoạn 2021 - 2025 giữa hai địa phương không chỉ dừng lại ở sự kiện ngoại giao, mà đã trở thành cầu nối thực chất cho nhiều chương trình chuyển giao công nghệ, đào tạo kỹ sư trẻ, và thử nghiệm mô hình nông nghiệp hữu cơ - tuần hoàn theo tiêu chuẩn Nhật Bản. Nếu được triển khai đúng nhịp, chính các mô hình thử nghiệm này sẽ trở thành bằng chứng thuyết phục nhất để doanh nghiệp Thanh Hóa bước vào các chuỗi cung ứng chất lượng cao của Nhật Bản và EU.

Quan trọng hơn, Thanh Hóa không chỉ dựa vào hợp tác song phương mà tỉnh còn chủ động tận dụng lợi thế mà các hiệp định thương mại tự do thế hệ mới (EVFTA, UKVFTA, CPTPP,...) đang mở ra. FTA không chỉ đơn thuần là ưu đãi thuế quan; nó là "cơ chế buộc" doanh nghiệp phải đổi mới: nâng chuẩn sản xuất, minh bạch nguồn gốc, tăng tỷ lệ nội địa hóa, và chuyển từ gia công sang sản xuất sản phẩm mang thương hiệu riêng. Thực tế đã cho thấy, nhiều doanh nghiệp nông sản Thanh Hóa nhờ sở hữu chứng nhận Halal nên đã mang vào được thị trường UAE và các quốc gia Trung Đông - khu vực có quy mô tiêu dùng Halal hơn 2 tỷ dân.

Như vậy, gắn kết đối ngoại - thu hút công nghệ cao - tận dụng FTA chính là ba mắt xích tạo thành "chuỗi động lực mới" biến ngoại lực thành nội lực, nâng cấp chuẩn công nghiệp và đưa Thanh Hóa thoát khỏi vùng trũng giá trị thấp, tiến tới phân khúc giá trị cao trong chuỗi cung ứng toàn cầu.

Tầm nhìn phát triển của Thanh Hóa là "xanh - công nghệ - tiêu chuẩn quốc tế". Trong bối cảnh thế giới dịch chuyển mạnh sang mô hình kinh tế xanh, thương mại xanh và tiêu chuẩn carbon bắt buộc, Thanh Hóa đang đi đúng hướng, chủ động chuyển đổi, chủ động nâng chuẩn, chủ động mở rộng thị trường. 

Sản xuất xanh không phải xu hướng, mà là điều kiện tồn tại. FTA không chỉ là cơ hội, mà là thước đo năng lực cạnh tranh. Từ hai "cánh tay đòn" đó, Thanh Hóa đang tạo dựng vị thế mới trong chuỗi cung ứng quốc tế - hướng tới mục tiêu tăng trưởng xuất khẩu chất lượng cao, đóng góp thiết thực vào phát triển bền vững và hội nhập sâu rộng quốc gia trong thời kỳ mới.